Quake: Een voorstelling over de schokgolven uit het verleden, de toekomst, en alles ertussenin
IN CONVERSATION WITH CASPER VANDEPUTTE EN DANIEL KOLF
De voorstelling Quake, een coproductie van Theater Utrecht en DOX, draait om hoe ons verleden in ons doorleeft en wat we daarmee moeten. Het is een voorstelling over levensverhalen: hoe verhalen en gebeurtenissen samenhangen met ons verleden, onze toekomst, en wat dit betekent voor hoe we ons ten opzichte van elkaar verhouden. “Als iedereen elkaars quake zou begrijpen, of er überhaupt open voor zou staan, dan zouden we al heel veel problemen oplossen,” aldus performer Daniel Kolf.
MOED sprak met Casper Vandeputte, de regisseur van de voorstelling, en acteur Daniel Kolf, die samen met zeven andere performers de cast vormt, over wat de voorstelling voor hen betekent en waarom. En vooral, hoe het is om de voorstelling te maken in een tijd waarin de wereld wordt geteisterd door een globale pandemie en tegelijkertijd wordt gekenmerkt door wereldwijde antiracisme protesten; crises, gebeurtenissen en ontwikkelingen waar we geen grip op hebben en waarvan we de schokgolven nog niet kunnen begrijpen.
Schokgolven
kwam een paar jaar geleden met het idee voor Quake, in de eerste instantie toen hij zich realiseerde hoe het oorlogsverleden van zijn opa doorwerkt in zijn eigen leven. Iets dat Casper goed door had, maar ook juist helemaal niet. Zijn interesse voor deze “schokgolven,” zoals hij ze noemt, was gewekt, maar hij vond de Tweede Wereldoorlog als onderwerp nog te beperkt: het zou de zoveelste keer zijn dat daar een voorstelling over werd gemaakt. Door zijn ervaring in een bredere context te plaatsen en de focus te leggen op het concept van schokgolven, namelijjk hoe gebeurtenissen uit het verleden het heden beïnvloeden, kwam hij op vraagstukken over hoe cultuur ontstaat, hoe regels met elkaar gemaakt worden, hoe mensen zich aan elkaars omstandigheden aanpassen. Hoe bepalen geweld, macht en ongeluk de loop van de geschiedenis?
Om deze grotere vraagstukken te vertalen naar Quake, gooide Casper de klassieke verhoudingen tussen regisseur, acteur, choreograaf en danser radicaal om. Daniel vertelt: “Tijdens de audities resoneerde Caspers ervaring met schokgolven met iets wat wij allemaal voelen en hebben meegemaakt. Alle auditanten herkenden zich erin, zij het vanuit andere perspectieven en vanuit andere ervaringen. We realiseerden ons dat we meerdere verhalen nodig hebben om tot Quake te komen, en om schokgolven vanuit zoveel mogelijk hoeken te belichten.” De acteurs, dansers en choreografen werden een essentieel onderdeel van het maakproces. De voorstelling is gebouwd op meerdere mensen, en is daarom een mengelmoes van verschillende ervaringen, kennis, en fantasieën. Persoonlijke verhalen van de makers vormen het uitgangspunt van de voorstelling, waarna er wordt uitgezoomd naar de bredere context van deze schokgolven en quakes. “We werken veel samen. We praten, luisteren naar elkaar.” vertelt Casper. Twee weken voor de quarantaine begonnen ze hiermee, waardoor Casper tijdens de quarantaine aan de slag kon met het schrijven van de teksten. Op het moment van het interview, halverwege juni, zijn de eerste teksten bijna geschreven.
Dat deze manier van werken nieuw is, beaamt Daniel: “Ik kom uit Suriname. Daar bestaat een heel andere vorm van theater. De manier waarop ik toneel heb leren spelen, is te vergelijken met volkstheater: zowel verhalen vertellen over de dingen die zijn gebeurd, maar ook verhalen van nu, vaak met politieke ondertonen. Daarnaast heb ik ook wel eens met teksten van bijvoorbeeld Shakespeare gewerkt, dat vond ik ook een leuke manier van werken. Maar dit.. dit is een heel nieuwe manier van werken. Ik ben voor het eerst niet alleen acteur, maar ook maker. Ik sta daar niet alleen als een pop de bevelen van Casper op te volgen, maar ik denk en doe echt mee.”
Op de vraag wat “quake” precies betekent, wordt goed gebrainstormd. Casper en Daniel: “Het is de oorsprong, de schokgolf, het punt van creatie. Quake is het terugkijken naar de creatie die leidt tot nu. Het is ook het observeren/analyseren van het verleden, en wat de toekomst beïnvloedt.” Het begrip ontstond tijdens het maakproces. Om tot ieders quake te komen, heeft de groep veel oefeningen gedaan waarin ze moesten nadenken over vragen als: wat zijn bepalende momenten en beslissingen geweest in je leven? In je eigen leven of honderden jaren geleden? Van welke merk je dat ze doorwerken in je leven, en van welke minder? Waarom? De gedachten en gesprekken die hieruit voortkwamen, waren soms verlichtend, soms frustrerend. Casper vertelt hoe dit leidde tot vragen over het leven, identiteit en bestaan: “Wie ben ik nog? Heb ik nog wel vrijheid? Dit soort vragen zaten en zitten we wel mee. Het lichaam is gemaakt uit genetisch materiaal, een aanzienlijk deel draag je mee uit ervaringen van je voorouders.” Dat je ook hun verhalen, ervaringen en trauma’s met je meedraagt, wil de voorstelling Quake laten zien.
“Never waste a good crisis”
Het maken van een voorstelling die vertrekt vanuit deze vragen in een tijd wanneer de ene ingrijpende gebeurtenis zich na de andere voltrekt en er grote machtsverschuivingen plaatsvinden, brengt vele uitdagingen met zich mee. We spraken Daniel en Casper toen de maatregelen in Nederland omtrent corona net waren versoepeld en George Floyd een paar weken eerder op brute wijze was vermoord. De complexiteit van deze gebeurtenissen, en met name hoe deze gebeurtenissen geplaatst kunnen worden in een grotere context, hangt nauw samen met de thema’s die Quake aansnijdt. Casper: “Het is apart dat terwijl we de voorstelling aan het maken zijn er een schokgolf door de wereld gaat. We weten tot op de dag van vandaag niet hoe dit ons gaat beïnvloeden, op zowel de korte termijn als de lange termijn. Dat is het moeilijke: je weet nooit helemaal hoe de dingen die je nu doet door zullen werken. Tegelijkertijd is corona en alles wat erdoor wordt beïnvloed erg in lijn met het thema van de voorstelling. Maar: we willen geen inzichten geven, want we weten het niet. Wat we wel willen doen, zijn de mogelijkheden met elkaar onderzoeken.”
Zo ook de moord op Floyd. Aan de woede, explosie en schreeuw om gerechtigheid en antiracisme, die sinds de moord als een schokgolf door de wereld trekken, probeert de voorstelling wel iets bij te dragen. “De hele wereld is opgestaan en zegt: dit bestaat nog steeds, waarom? De voorstelling gaat mee in die vraag. We hopen er natuurlijk voor eens en voor altijd mee af te rekenen,” aldus Casper. Daniel vult aan: “Racisme zou niet eens een debat moeten zijn. Het is een gegeven. Sommigen ervaren racisme, voor sommige mensen is racisme hun quake.” Hun quake is hun schokgolf, de manier waarop zij de wereld ervaren en welke positie hen is toebedeeld in die wereld. Daniel: “Quake zou in het woordenboek moeten staan. Als iedereen elkaars quake zou begrijpen, of er überhaupt open voor zou staan, dan zouden we al heel veel problemen oplossen. Met de voorstelling proberen we niets te voorspellen, maar wel een gegeven mee te geven: dat iedereen zijn eigen quake heeft.” Zo is Daniel geadopteerd omdat zijn hindoestaanse moeder niet met zijn creoolse vader mocht zijn. Hij voelt zich vaak een buitenstaander: in een hindoestaanse omgeving wordt hij gezien als niet helemaal een van hun omdat hij half creools is, en vice versa. Sinds hij in Nederland is, ervaart hij vaak iets soortgelijks in Nederland: door witte Nederlanders wordt hij niet gezien als Nederlands, en door Surinaamse Nederlanders ook niet. Het proberen te begrijpen van de oorsprong van deze scheidingen, zijn quake, biedt Daniel rust. “Het is zo persoonlijk, zo belangrijk.”
Daarnaast probeert de voorstelling deze persoonlijke verhalen door te trekken naar grotere contexten. “Kunnen we opnieuw beginnen, op nul? Maar hoe beginnen we met het afbreken van de structuren waarin we leven?”, vraagt Casper zich af. De ontwikkelingen in Minneapolis sinds de moord op Floyd, waarin er wordt gewerkt aan een ontmanteling van het politiesysteem, volgt Casper op de voet. “Het was hét moment, en ze hebben het gedaan. In alle eerlijkheid is er gezegd: we hebben geen idee wat we wél moeten doen. We moeten wel iemand hebben die het verkeer in de gaten houdt. Als er onrecht is aangedaan, hoe gaat dat er dan uitzien? Op ons heeft het de volgende betrekking: hoe worden we door het verleden bestuurd, en wat zijn de mogelijkheden om daaruit een nieuwe samenleving te bouwen?”
Transformatie van het maakproces
Ook al vertrekt Quake vanuit deze vragen, de voorstelling ziet zichzelf niet als voorloper, maar eerder als midstreamer. “We laten zien wat ons heeft gevormd, en dus wat maakbaar is. We willen hetgeen bevragen dat we als vanzelfsprekend ervaren,” vertelt Casper. “Maar, de voorstelling biedt zeker geen antwoord. Als we mensen kunnen inspireren om bezig te gaan met het vinden van een antwoord, ben ik heel erg blij. De kracht van theater is dat het je kan laten ontvlammen, dat je niet weet wat er met je gebeurt. Dat je wordt gevuld met energie, inspiratie. Mijn eerste doel is het maken van een voorstelling die dat gevoel creëert.” Het werken met een club verschillende en ontzettend talentvolle mensen, draagt daar aan bij: “Het werkt echt. Ik ben niet de enige maker. Als ik de performers op het podium zie staan, dan denk ik: wow. Wanneer ik ze zie bewegen en praten op het toneel, dan voel ik een energie door mijn lichaam stromen, waarvan ik denk dat iedereen die ervaart.”
De samenwerking met DOX is hierin cruciaal. Naast dat DOX ruimte biedt voor het ontstaan van creativiteit, nieuwe inzichten en samenwerkingen, is DOX een platform om tot nieuwe manieren van samenwerken te komen en conventionele ideeën over theater maken open te breken. DOX werkt met talenten die via andere routes dan de toneelschool terecht willen komen in de wereld van theater, dans, muziek of film. “De gesprekken die ik heb met de mensen van DOX, zorgen voor een mooier stuk. Ik heb ingewikkeldere en complexe discussies,” zegt Casper. “In veel bestaande theaterinstituten vind je een systeem dat veel mensen buitensluit, waaronder institutioneel racisme, en waarin tegelijkertijd een eenzijdig beeld wordt verkondigd van wat een performer/acteur moet of kan zijn.” Inmiddels zijn toneelscholen aan het veranderen, maar DOX is hierin een voorloper. “Dat betaalt zich uit. Het is er fantastisch.” Daniel beaamt dit volmondig: “DOX is de reden waarom ik acteur kan zijn. Drie jaar geleden ben ik vanuit Suriname naar Nederland gekomen, waarna ik audities deed voor de toneelscholen in Amsterdam en Arnhem. Acclimatiseren bleek heel moeilijk, ik kon me maar niet aanpassen aan de workflow en aan de mensen. Ik ben die persoon niet, ik heb een andere werkwijze. Tegelijkertijd zit je hier vast in een systeem waar je niets bereikt zonder diploma. DOX bood hiervoor de uitkomst: door veel ervaring op te doen, leer ik ontzettend veel. Ik kan nu leven van theater en acteren. DOX is een broedplaats voor mensen die om verschillende redenen hun diploma niet kunnen of willen behalen, en kansen krijgen om zichzelf te vestigen in de theaterwereld. Het openstaan voor het nieuwe, voor het andere, dan het ouderwetse en conventionele wat we al gewend zijn, is ontzettend bijzonder aan DOX.”
Quake is een energieke, ontwapenende en muzikale dans- en theatervoorstelling van Theater Utrecht in samenwerking met DOX. De landelijke tournee is van 14 oktober t/m 19 december 2020. In Utrecht is de voorstelling te zien in Stadsschouwburg Utrecht, op 14, 15, 16 oktober, 1, 2, 3, december en 18, 19 december. Lees hier meer en bestel je tickets.
De header is gemaakt door Benning&Gladkova.